१४ जून २०२३: योगिनी एकादशी

योगिनी एकादशीला विष्णु-शिव पूजेचा सुंदर योगायोग…
हरी म्हणजे भगवान विष्णू आणि हर म्हणजे भगवान शिव. दोघांना एकत्रित हरिहर म्हणतात. योगिनी एकादशीला विष्णूची पूजा केली जाते आणि त्या दिवशी सकाळपासून दिवसभर शिववास आहे. अशा स्थितीत ज्यांना योगिनी एकादशीच्या दिवशी रुद्राभिषेक करायचा आहे, ते सकाळपासून करू शकतात.

हिंदू कॅलेंडरनुसार, ह्या वर्षी ज्येष्ठ कृष्ण एकादशी १३ जून रोजी सकाळी ०९:२८ ते दुसऱ्या दिवशी १४ जून रोजी सकाळी ०८:४८ पर्यंत आहे. योगिनी एकादशी तिथी दोन्ही दिवशी पहाटे आहे, पण उदयतिथी महत्त्वाची असते. त्यानुसार बुधवार, १४ जून रोजी आषाढ कृष्ण एकादशीची उदयतिथी प्राप्त होत आहे. एकादशी त्या दिवशी सकाळी ०८:४८ पर्यंत आहे, परंतु योगिनी एकादशीचे व्रत १४ जूनलाच ठेवणे योग्य ठरेल. १३ जून रोजी सूर्योदयानंतर योगिनी एकादशीची तिथी सुरू होते.

१. योगिनी एकादशी सर्व पापं दूर करते आणि व्रत करणाऱ्या व्यक्तीला कौटुंबिक आनंद देते.

२. या व्रतामुळे सर्व प्रकारचा उपद्रव नाहीसा होतो आणि आयुष्यात आनंद मिळतो.

३. योगिनी एकादशी व्रत केल्यास समृद्धी प्राप्त होते.

४. असे मानले जाते की हे व्रत केल्याने हजार ब्राह्मणांना अन्नदान केल्यासारखे पुण्य मिळते.

५. हे व्रत केल्याने सर्व प्रकारचे यश मिळते.

६. असे म्हणतात की या व्रताच्या परिणामामुळे, एखाद्याकडून मिळालेल्या शापातून मुक्तता मिळते.

७. ही एकादशी सर्व रोग आणि आजारांचा नाश करते आणि असे म्हटले जाते की सुंदर स्वरूप, गुण आणि प्रसिद्धी मिळते.

व्रत विधी: या व्रताच्या दिवशी इतर एकादशीच्या व्रताप्रमाणे दोन्ही वेळेस उपास करून भगवान विष्णूंची उपासना करावी. त्यांना तुळस व कमळ वाहावे आणि ओम नमो भगवते वासुदेवाय हा मंत्र किंवा विष्णू सहस्त्रनामाचे पठण करावे. दुसऱ्या दिवशी भगवान विष्णूंना नमस्कार करून व्रत पूर्ण करावे आणि उपास सोडावा. शक्य असल्यास यथाशक्ती दानधर्म करावा, त्याने एकादशीचे पुण्य दुप्पटीने मिळते.

षष्ठीपूर्तीचे महत्व जाणून घ्या.

एकसष्ठी, म्हणजेच ६१ वा वाढदिवस. या दिवशी केल्या जाणाऱ्या पुजेला “उग्ररथ शांती” असेही म्हणतात. आपल्या घरातील व्यक्तीच्या वयाची ६० वर्षे पुर्ण झाल्यानंतर हा विधी केला जातो. साठी पार केलेल्या व्यक्तीचे पुढील आयुष्य निरोगी आणि समाधानी जावे तसेच दुःस्वप्न, पिशाच्चबाधा होऊ नये, कोणतेही वियोग सहन करण्याची मानसिक व शारिरीक शक्ती मिळावी व मनःस्वास्थ्य चांगले रहावे हा या शांतीचा मुख्य हेतू. या वेळेस मुख्यदेवता मार्कंडेयऋषी, सप्त चिरंजीव स्थापना, पुजन व अभिषेक केला जातो. तसेच वरील देवतांचा आशीर्वाद प्राप्त करुन घेण्यासाठी व उत्तम निरोगी दिर्घायुष्याच्या प्राप्तीसाठी होम-हवन केले जाते. यावेळी तुलादान करण्याचीही प्रथा आहे. विशिष्ठ द्रव्याची तुला केल्यानंतर जमा झालेले धान्य किंवा उपयोगी वस्तू दान दिल्या जातात.


हळद घालुन मळलेल्या कणकेचे एकसष्ट दिवे एका ताटात घेऊन, त्या दिव्यांखाली रुपयाचे नाणे ठेऊन त्या दिव्यांनी त्या व्यक्तीचे औक्षण केले जाते. त्यानंतर श्रेयदान व यजमानाच्या ओटीत प्रसादाचा नारळ घातला जातो.

शेवटच्या गुरुवारी महालक्ष्मीचे व्रत करावे कि नाही ?

अनेक कुटुंबांमध्ये मार्गशीर्ष महिन्यातील प्रत्येक गुरुवारी श्री महालक्ष्मी व्रत केले जाते. परंतु यावर्षी ५ गुरुवार आले असुन शेवटच्या गुरुवारी दिवसभर चतुर्दशी असून सायंकाळी ७ वा. १५ मि. नी अमावस्या प्रारंभ होत असल्याने शेवटच्या गुरुवारी महालक्ष्मीचे व्रत करावे कि नाही ? हा प्रश्न अनेकांकडून विचारला जातोय. त्याचे पंचांगशास्त्रानुसार उत्तर असे कि, अमावस्या हा महिन्यातील शेवटचा दिवस असतो. या शेवटच्या गुरुवारी दिवसभर चतुर्दशी व सायंकाळी अमावस्या प्रारंभ होत असली तरी या शेवटच्या गुरुवारी नेहमीप्रमाणेच महालक्ष्मी पूजन व व्रत करावे.
शेवटच्या गुरुवारी अमावस्या लागते म्हणुन त्या गुरुवारी व्रत करणे चुकवू नये. त्यादिवशी देखील व्रत, पूजन, उपवास आवश्य करावा.

श्री कालभैरव जयंती

आज कार्तिक वद्य अष्टमी म्हणजे श्री कालभैरव जयंती आहे. कालभैरव अर्थात श्री भैरवनाथ हे शंकराचा अवतार असून खूप लोकांचे कुलदैवत तसेच ग्रामदैवत देखील आहे. कार्तिक महिन्याच्या वद्य अष्टमी दिवशी महादेवाच्या शरीरातुन कालभैरवांचा जन्म झाला होता. त्यामुळे या दिवशी कालभैरव अष्टमी / कालाष्टमी खूप उत्साहात साजरी करतात. त्यामुळे उद्या आपल्या गावातील भैरवनाथाच्या दर्शनास अवश्य जा!! देवास गुलाल वाहुन नारळ फोडुन प्रदक्षिणा घालावी.

काळ्या रंगाचा कुत्रा हा काळभैरवचे लौकिकदृष्ट्या प्रतिक/वाहन मानला जातो. त्यामुळे काळ्या कुत्र्यास तुप लावलेली चपाती खाऊ घालावी. या दिवशी लोक कालभैरवाचे अष्टक पठण करतात किंवा कालभैरवास रुद्राभिषेक केला जातो.

श्री कालभैरव उपासना कशी करावी ?

१. कालभैरवास रुद्र अभिषेक करावा.
२. घरामध्ये नित्य सायंकाळी कालभैरव अष्टक वाचावे.
३. काळ्या कुत्र्यास दूध चपाती किंवा तूपलावलेली चपाती खायला घालावी.

श्री कालभैरवाष्टकम्।

देवराज्य सेव्यमान पावनाघ्रिपंकजम्।
व्यालयज्ञ सूत्रमिंदू शेखरं कृपाकरम्।
नारदादि योगिवृंद वंदितं दिगंबरम्।
काशिकापुराधिनाथ कालभैरवम् भजे ।।१।।

भानुकोटिभास्वरं भवाब्दितारकं परं।
नीलकण्ठमीप्सिथार्थ दायकं त्रिलोचनम।
कालकाल मम्बुजाक्ष मक्षशूलमक्षरं।
काशिकापुराधिनाथ कालभैरवम् भजे।।२।।

शूलटंक पाशदण्ड पाणिमादिकारणं।
श्यामकायमादिदेवमक्षरं निरामयम।
भीमविक्रम प्रभुं विचित्र तांडवप्रियं।
काशिकापुराधिनाथ कालभैरवम् भजे।।३।।

भुक्तिमुक्ति दायकं प्रशस्तलोकविग्रहं।
भक्तवस्तलं स्थितं समस्तलोकविग्रहं।
विनिकण्वन्मनोज्ञ् हेम् किंकिणीलस्तकटिं।
काशिकापुराधिनाथ कालभैरवम् भजे।।४।।

धर्मसेतू पालकं अधर्ममार्ग् नाशकम्।
कर्मपाशमोचकम् सुशर्मदारकम् विभुम्।
स्वर्णवर्ण शेष् पाश शोभितांगमण्डलं।
काशिकापुराधिनाथ कालभैरवम् भजे।।५।।

रत्नपादुकाप्रभाभिराम पाद युग्मकम्।
नित्यमद्वितीयमिष्ट दैवतं निरंजनम्।
मृत्युदर्प नाशनं करालदंष्ट्र मोक्षणम्।
काशिकापुराधिनाथ कालभैरवम् भजे।।६।।

अट्टहास भिन्नपद्म जाण्ड् कोश संततिं।
दृष्टिपात नष्टपाप जालमुग्र शासनं।
अष्टसिद्धिदायकं कपालमालिकन्धरं।
काशिकापुराधिनाथ कालभैरवम् भजे।।७।।

भूतसंघनायकं विशालकिर्तीदायकं।
काशिवास लोकपुण्यपापशोधकं विभुम्।
नितिमार्गकोविदम् पुरातनम् जगत्पतिं।
काशिकापुराधिनाथ कालभैरवम् भजे।।८।।

कालभैरवाष्टकम् पठन्ति ये मनोहरं।
ज्ञानमुक्ति साधनम् विचित्रपुण्यवर्धनम्।
शोक मोह दैन्य लोभ कोपतापनाशनम्।
ते प्रयान्ति कालभैरवांघ्रिसन्निधिम् धृवम् ।।९।।

इति श्रीमत् शंकराचार्यविरचितं कालभैरवाष्टकम् संपूर्णम्।

दीपावली भाग २

मागील भागात आपण वसुबारस व धनत्रयोदशी या दोन सणांची माहिती व महत्व पहिले. यानंतर दिवाळीत येणारे दोन दिवस म्हणजे नरकचतुर्दशी आणि लक्ष्मीपूजन होय. या दुसऱ्या भागात नरकचतुर्दशी आणि लक्ष्मीपूजन या दोन सणांचे महत्व वाचूयात.

३. नरक चतुर्दशी :
पुराणात अशी एक कथा आहे कि, नरकासुर नावाचा एक राक्षस देव व मानवांना पीडा देऊ लागला. त्याने अपहरण करून आणलेल्या सोळा सहस्त्र उपवर राजकन्यांना कारागृहात कोंडले असता भगवान श्रीकृष्णाने नरकासुराचा वध करून त्या सर्व राजकन्यांना मुक्त केले. तेव्हा नरकासुराने मरताना श्रीकृष्णाकडे वर मागितला कि, “आजच्या तिथीला जो सूर्योदयापूर्वी मंगल स्नान करेल त्यास नरकाची पीडा होऊ नये.” यामुळे यादिवशी सुगंधित तेल उटणे लावून सूर्योदयापूर्वी मंगलस्नान केले जाते. तसेच पहाटे व सायंकाळी घरात सर्वत्र तेलाचे दिवे (पणती) लावले जातात.


तसेच अपमृत्यु येऊ नये म्हणून यादिवशी दुपारी बारा ते दोन या वेळेत कधीही, पूर्व दिशेस तोंड करून, पाण्यात तांदूळ घालून यमाच्या पुढील १४ नावांनी यमतर्पण करावे. म्हणजे पुढील एकेक नाव उच्चारत सरळ हातावरून ताम्हणात पळीने पाणी सोडत रहावे. (ज्यांना वडील नाहीत अशांनी तांदळा ऐवजी काळे तीळ घालून अंगठ्यावरून पाणी सोडावे.)


१. यमं तर्पयामी २. धर्मराजं तर्पयामी
३. मृत्युं तर्पयामी ४. अंतकं तर्पयामी
५. वैवस्वतं तर्पयामी ६. कालं तर्पयामी
७. सर्वभूतक्षयकरं तर्पयामी ८. औदुंबरं तर्पयामी
९. दध्नं तर्पयामी १०. नीलं तर्पयामी
११. परमेष्ठिनं तर्पयामी १२. वृकोदरं तर्पयामी
१३. चित्रं तर्पयामी १४. चित्रगुप्तं तर्पयामी


याप्रकारे तर्पण करून दक्षिण दिशेस तोंड करून पुढील श्लोक दहा वेळा म्हणावा.
श्लोक : यमो निहंता पितृधर्मराजो वैवस्वतो दंडधरश्च काल: ।
भूताधिपो दत्त कृतानुसारी कृतांत एतद्दशभिर्ज्यपंति ।।

४. श्री लक्ष्मी पूजन:
दिवाळीमधील सर्वात महत्वाचा असा हा दिवस म्हणजे लक्ष्मीपूजन होय. अश्विन अमावस्या यादिवशी घराघरात लक्ष्मीपूजन केले जाते. देव-दानवांनी केलेल्या समुद्रमंथनातून १४ दिवसात १४ रत्न उत्पन्न झाली. त्यामध्ये प्रगट झालेल्या लक्ष्मी देवीने भगवान विष्णूंच्या गळ्यात माळ घालून श्रीविष्णूचरणाशी ती लीन झाली. ऋग्वेदातील उल्लेखानुसार ‘श्री’ व ‘लक्ष्मी’ या दोन देवता होत्या. परंतु पुढे श्रीदेवीने आपले अस्तित्व लक्ष्मीत विलीन केल्याने श्रीलक्ष्मी ही एकच देवता झाली.


श्रीलक्ष्मी ही संपत्तीची, धनधान्याची अधिष्ठात्री देवता असल्याने धनाच्या स्थिरतेसाठी व दारिद्रयनाशासाठी लक्ष्मीची पूजा केली जाते. श्रीलक्ष्मीदेवी अस्थिर व चंचल असल्याने ती आपल्या घरात स्थिर राहावी यासाठी अश्विन अमावास्येच्या दिवशी सायंकाळनंतर तिची विधिवत पूजा केली जाते. यावेळी एका नव्या सतरंजी किंवा गालिच्यावर कलशपूजन व घरातील लक्ष्मीची पूजा मांडून, त्यापुढे आपण संचित केलेले धन व दागिने यांची पूजा केली जाते. या पूजेवेळी लक्ष्मीस व सर्व धनधान्य व दागिण्यास हळद कुंकू, धने, अक्षदा फुले, अत्तर याचबरोबर साळीच्या लाह्या, बत्तासे व डाळिंबाचे दाणे वाहिले जातात. श्रीसूक्ताचे पठन केले जाते. श्रीखंड, बासुंदी, पुरी, लाडू, करंजी इत्यादी पक्वान्नाचा नैवेद्य दाखवून आरती केली जाते. यावेळी मांडलेल्या पुजेसमोर व घराबाहेर दिव्यांची आरास केली जाते, रांगोळी काढली जाते.


धर्मशास्त्रानुसार केरसुणी किंवा झाडू म्हणजे ‘आरोग्यलक्ष्मी’ समजली जाते. ही आरोग्यलक्ष्मी घरातील अलक्ष्मीला घराबाहेर काढून घरातील धनलक्ष्मी व आरोग्यलक्ष्मी स्थिर करते, म्हणून यादिवशी आवर्जून नवीन केरसुणी अथवा झाडूची पूजा केली जाते. पूर्वी अनेक ठिकाणी या अलक्ष्मीला घरातून हाकलून देण्यासाठी रात्री १२ वाजता घरातील स्त्रिया सूप आणि दवंडी वाजवून त्यांना हाकलून लावत. तसेच काही ठिकाणी आजही रात्री बारा वाजता नव्या केरसुणीने घर झाडून काढण्याची प्रथा आही. इतरवेळी रात्रीच्या वेळी घर झाडणे निषिद्ध मानले जाते.

संदर्भ- धर्मसिंधु, निर्णयसिंधू, दाते पंचांग.

दीपावली भाग एक

दीपावली हा सर्वांचा आवडता सण ! वसुबारस पासून सुरु होणारा हा उत्सव भाऊबीजे दिवशी संपतो . या सणाचे हे सहा दिवस आपण मोठ्या आनंदाने साजरे करतो. परंतु आपल्या धर्मशास्त्रात या प्रत्येक दिवसाचे एक विशिष्ट महत्व सांगितले आहे . ते समजून घेतले तर या सणाचा आनंद द्विगुणित होईल .

१. वसूबारस (गोवत्स द्वादशी)
आपली वेदकालीन संस्कृती हि कृषी प्रधान असल्याने आपल्या अनेक सण उत्सवात गोमातेचे महत्व अधोरेखित करून तिचे पूजन केले जाते .
दीपावलीचा पहिला दिवस म्हणजे वसूबारस . गाय ही आपल्याला मातेसमान असून आईच्या दुधानंतर आपल्याला गाईच्या दुधाचेच महत्व आहे. अश्या गोमातेचे पूजन करण्याचा दिवस म्हणजे वसूबारस अश्विन महिन्याच्या कृष्ण / वद्य पक्षातील द्वादशीस सवत्स धेनूची म्हणजे वासरासह गाईची पूजा केली जाते .

या दिवशी गाईच्या पायावर पाणी घालून व तिला हळदी कुंकू वाहून औक्षण केले जाते . तसेच गाईस उडीदाचे व इतर धान्याचे वड़े नैवेद्य म्हणून खायला देतात व ‘आमच्या घरात कायम दूध दुभती राहो व आम्हाला सदैव दूध व दुधाचे पदार्थ मिळो’ अशी प्रार्थना करून गाईस प्रदक्षिणा घातली जाते .

२. धनत्रयोदशी
दीपावलीचा हा दुसरा दिवस असून या दिवशी आपल्या घरातील पिढ्यानपिढ्या चालत आलेल्या प्राचीन गुप्त) धनाची पूजा केली जाते. तसेच या दिवशी वैद्य डॉक्टर) श्री धन्वंतरी देवतेची पूजा करतात .
धर्म सिंधू ग्रंथात सांगितल्या प्रमाणे घरात कोणासही अपमृत्यु येऊ नये म्हणून आपल्या घराच्या बाहेरील बाजूस सायंकाळी दक्षिणेकडे तोंड करून कणकेचा दिवा लावला जातो व त्यावेळी पुढील श्लोक म्हणून प्रार्थना केली जाते .
श्लोक:
मृत्यूना पाशदंडाभ्यां कालेन श्यामयासह।
त्रयोदशां दीपदानात् सूर्यज:प्रियतां मम ।।

सर्वपित्री अमावास्येचे महत्व

दिनांक २५/०९/२०२२ रोजी रविवारी भाद्रपद अमावस्या म्हणजेच सर्वपित्री अमावस्या आहे.

सर्वपित्री अमावस्या हा पितृपक्षाचा शेवटचा आणि महत्वाचा दिवस मानला जातो. भारतात बहुतांश भागात सर्वपित्री अमावस्येला महालय अमावस्या सुद्धा म्हणतात.

सर्वपित्री दिवशी कोणाचे श्राद्ध करता येते ?
जी व्यक्ती पौर्णिमा अथवा अमावस्येला मरण पावले असतील अश्या व्यक्तींचे श्राद्ध सर्वपित्रीला केले जाते. तसेच जर वेगवेगळ्या तिथींना मरण पावलेल्या पित्रांचे श्राद्ध त्या-त्या तिथींना करण्यास शक्य झाले नसेल तेंव्हा अशा सगळ्या पितरांचे श्राद्ध सर्वपित्री अमावस्येला करतात.
तसेच जर आपल्याला आपल्या पुर्वजांच्या मृत्युची तिथी माहिती नसेल अशा वेळी देखील आपण त्यांचे श्राद्ध या अमावस्येला करू शकतो. यामुळेच या अमावस्येला सर्वपित्री मोक्ष अमावस्या असे म्हणतात.

सर्वपित्रीदिवशी श्राद्ध का करावे ?
श्राद्ध कर्म केले असता धन, धान्य, कीर्ती, समृद्धी, आरोग्य, यश, स्वर्ग , पुष्टी, बल प्राप्त होते.
ह्या दिवशी आपल्या कुळाच्या वृद्धीसाठी, वंशवृद्धी व्हावी म्हणुन सपिंड श्राद्ध केले जाते. म्हणजेच या दिवशी ब्राम्हण भोजन व पिंड दान करून श्राद्ध केले जाते तसेच पुर्वजांच्या स्मरणार्थ तर्पण श्राद्ध , हिरण्य श्राद्ध, चट श्राद्ध सुद्धा केले जाते.
ह्यापैकी काही शक्य नसल्यास पुर्वजांच्या फोटोस नैवेद्य दाखवून पितृअष्टक म्हणावे.

🙏🙏🙏🙏🙏🙏
पितृअष्टक

जयांच्या कृपेने या कुळी जन्म झाला
पुढे वारसा हा सदा वाढविला
अशा नम्र स्मरतो त्या पितरांना
नमस्कार साष्टांग त्या पूर्वजांना || १ ||
इथे मान सन्मान सारा मिळाला
पुढे मार्ग तो सदा दाखविला
कृपा हीच सारी केली तयांना
नमस्कार साष्टांग त्या पूर्वजांना || २ ||
मिळो सद् गती मज पितरांना
विनती हीच माझी त्रिदेवतांना
कृती कर्म माझ्या मिळो मोक्ष त्यांना
नमस्कार साष्टांग त्या पूर्वजांना || ३ ||
जोडून कर हे विनती तयांना
अग्नि वरूण वायु आदी देवतांना
सदा साह्य देवोनी उध्दरी पितरांना
नमस्कार साष्टांग त्या पूर्वजांना || ४ ||
वसुरूद्रदित्य स्वरूप पितरांना
सप्तगोत्रे एकोत्तरशतादी कुलांना
मुक्तीमार्ग द्यावा ऊध्दरून त्यांना
नमस्कार साष्टांग त्या पूर्वजांना || ५ ||
करूनी सिध्दता भोजनाची तयांना
पक्वान्ने आवडीनें बनवून नाना
सदा तृप्ती होवो जोडी करांना
नमस्कार साष्टांग त्या पूर्वजांना || ६ ||
मनोभावे पुजूनी तिला, यवाने
विप्रास देऊन दक्षिणा त्वरेने
आशिष द्याहो आम्हा सकलांना
नमस्कार साष्टांग त्या पूर्वजांना || ७ ||
सदा स्मृती राहो आपुलीच आम्हा
न्यून काही राहाता माफी कराना
गोड मानुनी घ्यावे सेवा व्रतांना
नमस्कार साष्टांग त्या पूर्वजांना || ८ |।

पुत्रदा एकादशी

आज पुत्रदा एकादशी. विशेषकरुन संततीप्राप्तीसाठी या एकादशीचे व्रत केले जाते.

🚩 पुत्रदा एकादशीच्या दिवशी पुजन कसे करावे ?

सकाळी देवपुजा झाल्यानंतर अथवा माध्यान्हकालापर्यंत या व्रताची पुजा केली जाते. मनातली इच्छा बोलुन श्री कृष्णाच्या मुर्तीवर अक्षदा वहाव्यात. त्यानंतर श्रीकृष्णाच्या मुर्तीला ताम्हणात घेऊन दुध पाण्याचे स्नान घालुन मुर्ती पुसुन देवघरात किंवा एखाद्या चौरंगावर ठेवावी. त्याला अत्तर लाऊन गंध, हळद, कुंकु तुळस फुले वाहुन पुजा करावी. उदबत्ती समई व तुपाचा दिवा लावावा. शेंगदाण्याच्या लाडुचा नैवेद्य दाखवावा. त्यानंतर श्रीकृष्णास १०८ तुळसीपत्र वहावीत. प्रत्येक तुळसीपत्र वाहताना “ॐ क्लीं कृष्णाय नमः” , या मंत्राचे उच्चारण करावे. शक्य असल्यास विष्णू सहस्रनामाचे पठण करावे. यथाशक्ती दान करावे. संपूर्ण दिवस उपास करावा.(फराळ केलेला चालेल)
या दिवसभरात कठोर बोलणे, भांडण करणे टाळावे.

दुसर्‍या दिवशी सकाळी नेहमीप्रमाणे देवपुजा करुन श्रीकृष्णाला तुळस फुले वाहुन पुन्हा मनातली इच्छा बोलावी. गोडाचा (पुरणाचा) नैवेद्य दाखवुन आरती करावी. या दिवशी शक्य असेल तर एखाचे मेहुण (जोडपे) जेवायला घालावे. जर मेहुण जेवायला घालणे शक्य नसेल तर त्यांचे ताट वाढुन ते पान गाईला द्यावे व त्यानंतर आपण उपवास सोडावा.

पुढील मंत्राचा शक्य असेल तेवढा जप करावा.

ॐ देवकी सुत गोविन्द वासुदेव जगत्पते ।
देहि मे तनयं कृष्ण त्वामहम शरणम् गता ॥

दिव्याची अमावस्या

भारतीय सण संस्कृती यांचा निर्सगाच्या चक्राशी तसेच आपल्या जीवनावर होणारा परिणाम याचा एकमेकाशी संबंध असतो. आषाढ- श्रावण ह्या मास पावसाळ्यात येतात. आषाढानंतर श्रावण या अत्यंत पवित्र महिन्याची सुरूवात होते.कमजोर झालेल्या पचनक्रियेला देखील चालना देण्यासाठी, मजबूत करण्यासाठी ही दीपअमावस्या दिव्यांच्या माध्यमातून प्रेरणा देऊन जाते.

त्यावेळी पुढील मंत्राने दिव्याची प्रार्थना करतात
‘‘दीप सूर्याग्निरुपस्त्वं तेजसां तेज उत्तमम्‌| गृहाण मत्कृतां पूजां सर्वकामप्रदो भव॥


अर्थ:
‘‘हे दीपा, तू सूर्यरूप व अग्निरूप आहेस.
तेजा मध्ये तू उत्तम तेज आहेस.
माझ्या पूजेचा तू स्वीकार कर आणि माझ्या सर्व इच्छा पूर्ण कर.’’.

दीप अमावस्येला दीप पूजन केले जाते. त्यामुळे घरातील पितळेचे, चांदीचे दिवे घासून पुसून स्वच्छ केले जाते. पाटाभोवती रांगोळी काढली जाते. नैवेद्या दाखवून पूजा केली जाते. आणि प्रार्थना केली जाते की ,
आपल्या सर्वांच्या जीवनातील अंधःकार दूर होऊन सर्वांना उत्तम आरोग्य, ऐश्वर्य, शांती, सौख्य लाभो आणि सर्वांचे आयुष्य ज्ञानरुपी प्रकाशाने अविरत तेजोमय होवो हीच परमेश्वरचरणी प्रार्थना !

आषाढ महिन्याचा शेवटचा दिवस म्हणजे दीप अमावस्या. यानंतर श्रावणाची सुरुवात होते. या दिवसाच्या पुर्वसंध्येस घरातील सर्व दिवे समया निरांजने लखलखीत घासून पुसुन ठेवतात तर दुसर्‍या दिवशी म्हणजे दीप अमावस्येच्या सकाळी दीप पूजन केले जाते.

मुहुर्त – या दिवशी म्हणजे दि. २८/०७/२०२२ रोजी पुर्ण दिवस अमावस्या असल्याने सकाळी सुर्योदयापासून केव्हाही दीपपूजन करावे.

👉🏻 दीपपूजन कसे करावे

देवपुजेनंतर एका पाटावर किंवा चौरंगावर घरातील सर्व दिवे/समई/निरांजने तेल तुपाने प्रज्वलित करावीत. त्या पाटासमोर रांगोळी घालावी. त्यानंतर प्रज्वलित केलेल्या दिव्यास हळद कुंकु, कापसाचे गेजवस्त्र, दुर्वा, आघाडा फुले वहावीत. त्यासमोर पान सुपारी विडा व त्यावर पैसा ठेवावा. त्यानंतर घरातल्या देवास आणि प्रज्वलित केलेल्या दिव्यांना ज्वारीच्या लाह्या, साखर, फुटाणे, दूध तसेच पुरणाची पोळी यांचा नैवेद्य दाखवावा.
काही ठिकाणी यादिवशी अग्निवर तवा न ठेवण्याची परंपरा असल्याने त्या कुंटुंबात पुरणाऐवजी बाजरीच्या उकडलेल्या गुळमिश्रीत फळांचा नैवेद्य दाखवतात. पुजलेले दिवे दिवसभर तेवत ठेवतात. या दिवशी संध्याकाळी तेवत असलेल्या दिव्यांसमोर बसुन खालील मंत्र म्हणून घरातील वडीलधार्‍यांना नमस्कार करावा.

वरिलप्रमाणे पुजा करुन झाल्यानंतर खालील मंत्रांनी दिव्याची प्रार्थना करतात.

शुभं करोति कल्याणम् आरोग्यम् धनसंपदा।
शत्रुबुद्धि विनाशाय दीपज्योती नमोऽस्तु ते।।

दीपो ज्योति परब्रह्म दीपो ज्योतिर्जनार्दन:।
दीपो हरतु मे पापं संध्यादीप नमोऽस्तु ते।।

दीप सूर्याग्नि रूपस्त्वं तेजस: तेज उत्तमम ।
गृहाणं मत्कृतां पूजा सर्व कामप्रदो भव:॥

👉🏻 दीपपूजनाचे महत्व

दिवा हे मांगल्याचे व प्रकाशाचे प्रतिक असल्याने आजच्या विजेच्या काळातही आपण तेल तुपाचे दिवे देवसमोर लावतो. कारण या दिव्यातुन पडणर्‍या तेजस्वी प्रकाशातुन घरातील वातावरण सात्विक व प्रसन्न राहते.

आपल्या हिंदु संस्कृतीमध्ये दिव्याला फार महत्व आहे, आपल्या शरीरातील प्राणालाही “प्राणज्योत” संबोधले जाते. घरातील इडापिडा दूर होऊन अज्ञान, अंधकार व रोगराई दूर करून ज्ञानाचा सात्विक प्रकाश पसरवण्यासाठी दीप प्रज्वलित करून त्यांची पूजा करावी हेच आपली संस्कृती सांगते.

सर्वांना दीप अमावस्येच्या मनःपूर्वक शुभेच्छा!

वसंत पंचमी

भगवती सरस्वती ही विद्या, बुद्धि, ज्ञान आणि वाणीची प्रमुख देवता आहे. शास्त्र-ज्ञान देणारी आहे.
वाग्देवी ब्रह्मा स्वरूप, कामधेनु आणि सर्व देवतांची प्रतिनिधी आहे. तीच ज्ञान, बुद्धिमत्ता आणि सरस्वती आहे. अशाप्रकारे माघ महिन्याच्या शुक्ल पक्षाची पंचमी तिथीला देवी सरस्वतीची पूजेचा दिवस निश्चित केला गेला आहे. वसंत पंचमी हा त्यांचा उदय होण्याचा दिवस मानला जातो. म्हणून या तारखेला वागीश्वरीजयंती आणि श्री श्रीपंचमी म्हणूनही ओळखले जाते.

पूजेचा क्रम :
भगवती सरस्वतीच्या पूजेच्या प्रक्रियेत सर्वप्रथम आचमन, प्राणायाम आदीद्वारे बाह्य पवित्र करा. मग सरस्वतीच्या पूजेची प्रतिज्ञा घ्या. यामध्ये देशकालादी रचताना शेवटी ‘यथोपलब्धपूजनसामग्रीभिः भगवत्याः सरस्वत्याः पूजनमहं करिष्ये’ वाचून संकल्प सोडा.
१. प्रथम गणपती पूजन करून धूप दीप नैवेद्य अर्पण करा.
२.कलश पूजा करून धूप दीप नैवेद्य अर्पण करा.
३. सरस्वतीची उपासना करताना पुढील श्लोकाने देवीचे आवाहन करा

या कुन्देन्दुतुषारहारधवला या शुभ्रवस्त्रावृता
या वीणावरदण्डमण्डितकरा या श्वेतपद्मासना।
या ब्रह्मच्युतशंकरप्रभृतिभिर्देवैः सदा वन्दिता
सा मां पातु सरस्वती भगवती निःशेषजाडयापहा।।

तसेच ‘श्री हरी सरस्वत्ये स्वाहा’ या मंत्राने प्रत्येक वस्तू अनुक्रमे समर्पित करा. देवीला धूप दीप नैवेद्य अर्पण करा. शेवटी सरस्वती देवीची आरती करुन तीचे गुणगान करा.
अशा प्रकारे ज्ञान आणि बुद्धीची प्रमुख देवी सरस्वतीचा महिमा अपार आहे. सरस्वती देवीची पुढील द्वादश नामवली सर्वश्रुत आहे. भगवती सरस्वतीचे दिवसाच्या तीनही वेळी पाठ केल्याने सरस्वती त्या व्यक्तीच्या जिभेवर विराजमान होते –

प्रथमं भारती नाम द्वितीयं च सरस्वती।
तृतीयं शारदा देवी चतुर्थ हंसवाहिनी।।
पंचम जगती ख्याता षष्ठं वागीश्वरी तथा।
सप्तमं कुमुदी प्रोक्ता अष्टमं ब्रह्मचारिणी।।
नवमं बुद्धिदात्री च दशमं वरदायिनी।
एकादशं चन्द्रकान्तिद्र्वादशं भुवनेश्वरी।।
द्वादशैतानि नामानि त्रिसन्ध्यं यः पठेन्नरः।
जिह्वाग्रे वसते नित्यं ब्रह्मारूपा सरस्वती।।

|| शुभं भवतु ||